Borelioza – objawy, przebieg choroby, leczenie

1. Stadium wczesne ograniczone:

• Objawy grypopodobne
• Objawy częste – rumień wędrujący (rumień pełzający) – to najczęstszy objaw boreliozy. Zwykle około 7 dni (3-30 dni) od ukłucia kleszcza w miejscu ukąszenia pojawia się pojedyncza rumieniowa plama lub grudka na skórze, która szybko ulega powiększeniu z centralnym przejaśnieniem wyraźnie odgraniczonymi brzegami, pozostaje w płaszczyźnie skóry. Niebolesny i nieswędzący.
• Objawy rzadkie – chłoniak limfocytowy skóry – niebolesny, czerwonosinawy guzek, najczęściej w okolicy małżowiny usznej, brodawce sutkowej lub mosznie. U chorych nieleczonych antybiotykami rumień wędrujący i objawy ogólnoustrojowe ustępują w ciągu 4–12 tyg.

U niektórych niezbyt nasilone dolegliwości utrzymują się kilka lat lub rozwijają przewlekłe objawy stadium późnego (mogą być pierwszym i jedynym objawem boreliozy nawet w kilka lat po zakażeniu, np. zapalenie stawów).

2. Stadium wczesne rozsiane (narządowe):

Ujawnia się od kilku tygodni do kilku miesięcy gdy wystąpiły pierwsze objawy boreliozy i obejmuje:

• Nawracające zapalenie stawów – zwykle obejmuje jeden lub rzadziej dwa stawy i dotyczy dużych stawów: najczęściej kolanowego, łokciowego, skokowego, rzadziej innych. Ma charakter nawracających kilkutygodniowych epizodów bólu i obrzęku stawów. Każde kolejne zaostrzenie przebiega łagodniej aż do ustąpienia dolegliwości. U niektórych pacjentów przechodzi w przewlekłe. Zapalenie stawów występuje u około 60% nieleczonych pacjentów
• zapalenie układu nerwowego (neuroborelioza) – równoczesne lub stopniowe zajęcie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego na różnych poziomach (występuje u około 15% nieleczonych pacjentów):
  • limfocytowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (zwykle łagodne, jedynym objawem może być ból głowy)
  • zapalenie nerwów czaszkowych, najczęściej nerwu twarzowego (objawy to porażenie lub niedowład, może być obustronny, nawracający)
• Zapalenie mięśnia sercowego – stosunkowo rzadkie. Występuje w postaci zaburzeń przewodnictwa jako blok przedsionkowo-komorowy o różnym stopniu. Przebiega bezobjawowo. Powikłania kardiologiczne dotyczą tylko około 5% nieleczonych osób.

3. Stadium późne:

Stadium późne choroby można rozpoznać jeśli objawy kliniczne trwają min. 12 miesięcy.

• Zanikowe zapalenie skóry – pojawia się wiele lat po zakażeniu i jest najczęstszym późnym powikłaniem boreliozy. Zmiany początkowo mają charakter zapalny, obrzękowy o zabarwieniu sinoczerwonym, są niesymetrycznie rozmieszczone. Mogą występować fioletowe przebarwienia i tzw. ”pajączki naczyniowe”. Skóra staje się ścieńczała, pozbawiona owłosienia. Zmianom często towarzyszą parestezje i ból okolicznych stawów.
• Przewlekła neuroborelioza – występuje bardzo rzadko:
  • polineuropatia obwodowa – występują zaburzenia czucia i porażenia nerwów obwodowych,
  • zapalenie korzeni nerwowych i nerwów obwodowych,
  • zaburzenia funkcji poznawczych i pamięci w wyniku przewlekłego zapalenia mózgu
• Przewlekłe zapalenie stawów, rzadko trwałe uszkodzenie.
• Łagodne zapalenie mięśni, ścięgien, kaletek maziowych.

Brak informacji w wywiadzie o ukłuciu przez kleszcza nie ma znaczenia, gdyż zwykle kleszcz zdąży odpaść nim zostanie zauważony.

Dwuetapowa diagnostyka opiera się na serologii:

1. obecność swoistych IgM w surowicy (metoda ELISA). W przypadku dodatniego wyniku lub wątpliwy, stosowane są:
2. testy potwierdzający metodą Western blot.

Ujemny wynik metodą ELISA wyklucza rozpoznanie boreliozy. Również dodatni wynik badania serologicznego, ale bez objawów klinicznych typowych dla boreliozy, wyklucza boreliozę. Swoiste IgM pojawiają się we krwi po 3–4 tyg. od zakażenia (szczyt: 6–8 tyg.) i zanikają w ciągu 4–6 miesięcy. Swoiste IgG, wykrywalne po 6–8 tyg. od zakażenia, utrzymują się przez wiele lat nawet u pacjentów skutecznie leczonych antybiotykami. Czasem dotyczy to także swoistych IgM.

Możliwe są reakcje krzyżowe na antygeny innych patogenów, takich jak wirus opryszczki, wirus Epsteina-Barr lub wirus cytomegalii. Należy również wziąć pod uwagę iż osoby mieszkające w rejonach endemicznych mogą mieć podniesiony poziom przeciwciał we krwi, niezwiązany z faktycznym zakażeniem. Dlatego tak ważne w rozpoznawaniu boreliozy, aby dodatni poziom przeciwciał zawsze współistniał z objawami przedmiotowymi.

Jedynie stwierdzenie rumienia wędrującego nie wymaga badania poziomu przeciwciał by postawić diagnozę. Rozpoznanie chłoniaka limfocytowego lub przewlekłego zanikowego zapalenia skóry musi być poprzedzone badaniem histologicznym i dodatnimi wynikami badania serologicznego.

W neuroboreliozie ośrodkowego układu nerwowego konieczne jest badanie płynu mózgowo-rdzeniowego, gdzie wykrywa się przeciwciała w klasach IgM i IgG. Istotne jest tutaj wykazanie wysokiego wskaźnika przeciwciał (stosunek zawartości swoistych przeciwciał w płynie mózgowo-rdzeniowym do zawartości w surowicy), zwykle >2.

Potwierdzenie rozpoznania zapalenia mięśnia sercowego o tej etiologii wymaga wykazania obecności przeciwciał IgM w surowicy oraz zaburzeń czynności serca potwierdzonych w EKG. Diagnoza zapalenia stawów w przebiegu boreliozy wymaga objawów przedmiotowych zapalenia oraz dodatnich wartości przeciwciał. Rzadko wykonywane jest badanie płynu stawowego gdzie stwierdza się obecność komórek (od kilkuset do 50000/µl) z przewagą neutrofili.

Jednak jego wynik jest nieswoisty. W celu potwierdzenia zakażenia na bardzo wczesnym etapie, kiedy jeszcze nie zostały wytworzone przeciwciała przeciwko krętkom można zastosować metodę PCR, pozwalającą wykryć DNA bakterii we krwi.

Integracyjne leczenie boreliozy

W IMC Centrum Zdrowia borelioza jest leczona w sposób indywidualny do stanu zdrowia i etapu choroby. Opieramy leczenie na wzmocnieniu odporności i eliminacji patogenu, w terapii wykorzystujemy m.in. ozonoterapię, hipertermię, witaminoterapię, laseroterapię, fitoterapię, jak również zmiany w diecie i stylu życia. Integracyjne podejście oferuje szczególne rozwiązania w przypadku, w którym standardowe leczenie nie jest tolerowane lub nie przynosi pożądanego efektu.

Leczenie boreliozy z wykorzystaniem antybiotykoterapii

Borelioza i jej leczenie przy wykorzystaniu antybiotyków. Istnieje model leczenia stosowany przez większość polskich lekarzy, którą zaleca Polskie Towarzystwo Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych. Według tego modelu wybór leku i długość leczenia zależy od postaci (etapu) choroby.

W leczeniu stosowane są: penicyliny, cefalosporyny oraz tetracykliny przez okres 3-4 tygodni. Mogą występować nawroty choroby, które wymagają powtórzenia antybiotykoterapii. Dodatkowo może być konieczne podawanie leków przeciwbólowych (głównie z grupy niesterydowych leków przeciwzapalnych) lub lecznicze nakłucie jamy stawowej w celu odbarczenia stawu).

Ważnym zagadnieniem jest też rozpoznanie i leczenie koinfekcji odkleszczowych wymagających osobnego leczenia. U kobiet ciężarnych również stosuje się antybiotykoterapię z wyłączeniem doksycykliny, która jako antybiotyk z grupy tetracyklin, jest bezwzględnie przeciwwskazana dla kobiet w ciąży. Nie opisywano jednak negatywnego wpływu krętków Borrelii na rozwój płodu. Doksycykliny nie zaleca się również u dzieci do 12 roku życia.

Istnieje pewna grupa lekarzy, która leczenie boreliozy prowadzi metodę ILADS. W tej metodzie do wdrożenia leczenia nie jest wymagane wystąpienie objawów klinicznych. Ponadto proponowane przez nich leczenie boreliozy opiera się na przyjmowaniu zestawu kilku antybiotyków w bardzo dużych dawkach przez długi okres. Nawet po ustąpieniu objawów, pacjent musi przyjmować antybiotyki jeszcze kilka miesięcy. Dlatego też leczenie tą metodą może trwać nawet kilka lat. Taka terapia niesie za sobą szereg groźnych skutków ubocznych. Może uszkadzać wątrobę, nerki, szpik kostny i powodować grzybicę.