Medycyna Integracyjna a Reumatoidalne Zapalenie Stawów

Kondycję jelit można poprawić poprzez zmianę diety, przyjmowanie probiotyków i indywidualnie dobranych suplementów, takich jak kurkuma i kwasy tłuszczowe omega-3, włączenie aktywności fizycznej do codziennej rutyny oraz zarządzanie stresem. Są to całkowicie naturalne sposoby leczenia reumatoidalnego zapalenie stawów (RZS), które mogą pomóc w zmniejszeniu objawów choroby, takich jak ból i zmęczenie.

Ból, nadmierne zmęczenie, sztywność i obrzęk stawów to tylko niektóre z objawów, które sprawiają dyskomfort u pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Leki są często przepisywane przez lekarzy w nadziei na złagodzenie tych objawów, ale często mają one krótko- i długoterminowe negatywne skutki.

Osobom chorym na reumatoidalne zapalenie stawów w celu obniżenia stanu zapalnego, przywrócenia prawidłowej pracy jelit i poprawy działania układu nerwowego proponuje się przyjmowanie leków, zmianę diety i stylu życia oraz naturalne sposoby walki z chorobą. Wszystkie te rozwiązania pozwalają na wyciszenie i wyeliminowanie stanu zapalnego u pacjentów z zaburzeniami autoimmunologicznymi.

W artykule tym opisane zostaną naturalne metody leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów, takie jak zastosowanie diety terapeutycznej, probiotyków, kurkumy, kwasów tłuszczowych omega-3, zielonej herbaty, sportu oraz praktyki uważności.

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) jest chorobą autoimmunologiczną i zapalną, która powoduje uszkodzenie stawów. Choroba rozwijać się może we wszystkich częściach ciała i atakować różne narządy, najczęściej zajmuje stawy obu dłoni. U osób chorych często występuje także sztywność stawów, pojawiająca się najczęściej o poranku i trwająca około godziny.

Wyróżnia się dwa główne rodzaje RZS – seropozytywne oraz seronegatywne. Seropozytywne osoby chore na RZS w swoim organizmie posiadają przeciwciała przeciwko białkom, które aktywują układ odpornościowy, a w konsekwencji uszkodzenie stawów, erozję kości oraz poważną chorobę. Przeciwciała te obecne są u połowy chorych na RZS i mogą pojawić się 5-10 lat przed wystąpieniem objawów [1].

Seronegatywne RZS występuje u osób u których nieobecne są wcześniej wymienione przeciwciała [2]. U niektórych osób mimo braku takich przeciwciał układ odpornościowy staje się nadmiernie aktywny w wyniku działania czynnika inicjującego (związanego ze środowiskiem lub stresem), co prowadzi do wystąpienia objawów RZS.

Istnieją dwie podobne, jednak różne choroby – reumatoidalne zapalenie stawów oraz choroba zwyrodnieniowa stawów. Choroba zwyrodnieniowa stawów związana jest z wiekiem, w której kości i stawy ulegają zniszczeniu, między innymi staw biodrowy, kolanowy i kciuka. Choroby tej nie kwalifikuje się jako autoimmunologicznej.

Reumatoidalne zapalenie stawów dotyka 0,4%-1% populacji i występuje znacznie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Na każde 2-3 kobiety z RZS przypada jeden mężczyzna. Częstość występowania choroby wzrasta również wraz z wiekiem [1].

Charakterystycznymi objawami reumatoidalnego zapalenia stawów są:

• Ból i tkliwość stawów, sztywność, stan zapalny
• Obrzęk i deformacje stawów
• Zmęczenie
• Guzki reumatoidalne występujące pod skórą na łokciach, piętach i palcach
• Zespół cieśni nadgarstka
• Zapalenie pochewki ścięgna
• Deformacje palców

Zmęczenie występuje u 80% pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów, a 50% osób ocenia je jako uczucie ogromnego zmęczenia. Zmęczenie RZS często określa się jako „utrata energii fizycznej i psychicznej lub zmęczenie i brak motywacji, które jest przytłaczające” [3].

Jednak lekarze często nie rozpoznają choroby, a objawy są ignorowane. Zmęczenie jest poważnym problemem, który powinien zostać rozwiązany.

Jedna z prac naukowych dotycząca RZS sugeruje, że zmęczenie u pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów może być elementem mechanizmu obronnego organizmu, który ma skłonić chorego do odpoczynku i  zapobiegać odczuwaniu bólu [4]. Istnieje wiele naturalnych metod i strategii aby zmniejszyć zmęczenie i uregulować pracę układu nerwowego. 

Badania naukowe wykazały, że najskuteczniejszym sposobem leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów jest stosowanie leków na receptę, jednak mogą one wykazywać szereg skutków ubocznych u osób chorych.

Powszechnie stosowane leki w leczeniu RZS to:

• Glikokortykosteroidy, takie jak prednizon i hydrokortyzon, stosowane w krótkoterminowym leczeniu bólu i stanu zapalnego podczas zmiany na terapię długoterminową
• DMARD, czyli leki przeciwreumatyczne modyfikujące przebieg choroby, takie jak metotreksat, sulfasalazyna, leflunomid i hydroksychlorochina [5, 6, 7]
• Leki biologiczne, takie jak adalimumab, etanercept i infliksymab [7, 8]
• NLPZ, czyli niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz paracetamol w celu tymczasowego złagodzenia bólu [9, 10, 11]

Skutkami ubocznymi leków stosowanych w leczeniu RZS mogą być np. nudności lub toksyczne uszkodzenie wątroby. Osoby chore mogą doświadczyć łagodnych lub ciężkich skutków ubocznych. Niezależnie od wyboru leku, równie istotne jest zmiana diety i stylu życia.

Zaobserwowano, że zmiana żywienia i stylu życia zmniejsza ryzyko rozwoju reumatoidalnego zapalenia stawów. 

Coraz więcej badań naukowych potwierdza, że naturalne sposoby leczenia w połączeniu z konwencjonalnymi lekami wykazują najlepsze działanie terapeutyczne, a dodatkowo warto rozważyć także leczenie uzupełniające.

Większość naturalnych sposobów leczenia jest tanie, nieinwazyjne, wykazuje niskie ryzyko wystąpienia skutków ubocznych oraz może mieć pozytywny wpływ na ogólne samopoczucie.

Właśnie z tych powodów terapia holistyczna, która jest indywidualnie dobrana do każdego pacjenta przez wykwalifikowanego lekarza, jest warta włączenia do leczenia. 

Zadbanie o prawidłową pracę jelit może być dobrą praktyką, jeśli chodzi o złagodzenie objawów RZS i zmniejszenie ogólnego stanu zapalnego, ponieważ niezdrowe jelita często są jedną ze źródeł ogólnoustrojowego stanu zapalnego w organizmie. W odniesieniu do RZS, podkreślenie zdrowia jelit jest kluczowe również dlatego, że:

• Skład mikrobiomu jelitowego jest zmieniony u pacjentów z RZS i u osób u których przyczyna bólu stawów nie została rozpoznana [12, 13, 14, 15].
• Zespół nieszczelnego jelita może prowadzić do rozwoju i nasilenia objawów RZS [16, 17, 18, 19, 20].
• Stan zapalny jelit związany jest wieloma czynnikami charakterystycznymi dla RZS takich jak zespół metaboliczny, infekcje jelit oraz niedobory witamin i minerałów [21, 22, 23, 24].

Dopasowanie diety terapeutycznej i probiotyków może pomóc obniżyć stan zapalny jelit, poprawić ich kondycję i złagodzić objawy RZS u osób chorych.

Obecnie prowadzonych jest wiele badań dotyczących wpływu probiotyków na RZS. Wstępne wyniki pokazują, że są one pomocne w leczeniu objawów takich jak ból, sztywność i zapalenie stawów oraz spowalniają rozwój choroby. 

Na podstawie przeprowadzonych 20 randomizowanych badań klinicznych (RCT) z 2020 roku z udziałem 1500 uczestników wykazano, że probiotyki mają korzystny wpływ na zmniejszenie aktywności choroby [25].

W 2017 roku na podstawie 9 randomizowanych badań klinicznych obejmujących 361 pacjentów stwierdzono, że probiotyki obniżają poziom prozapalnej cytokiny (interleukina 6), która uczestniczy w procesie niszczenia stawów i progresji choroby w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Zaobserwowano jednak, że nie zmieniły one wskaźników aktywności choroby oraz stwierdzono, że konieczne są dalsze badania [26].

Badania z 2020 roku (obejmujące 10 badań RCT oraz 2 nierandomizowane badania kliniczne) wykazały, że probiotyki (zawierające wyłącznie bakterie z gatunku Lactobacillus) przyjmowane średnio przez 60 dni wpływają na poprawę jakości życia pacjentów z RZS). Dla wszystkich rodzajów probiotyków stwierdzono, że prowadzą w pewnym stopniu do zmniejszenia odczuwania bólu u osób chorych, a przyjmowanie probiotyków zawierających mieszankę bakterii gatunków Bifidobacterium oraz Lactobacillus prowadzi do uzyskania niższych poziomów białka C-reaktywnego (CRP), które jest stosowane jako marker stanu zapalnego [27].

Przyjmowanie probiotyków pozwala przywrócić prawidłową pracę jelit i obniżyć stan zapalny, a także złagodzić objawy RZS. Mogą one stanowić element codziennej diety i strategii walki z chorobą.

Kolejnym elementem Medycyny Integracyjnej w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów jest odpowiednio dobrana dieta terapeutyczna. W przypadku RZS pomocne są diety, które wyciszają stan zapalny oraz obniżają nadmierną aktywność układu immunologicznego. W łagodzeniu objawów choroby stosuje się diety takie jak:

• Dieta eliminacyjna
• Dieta elementarna
• Dieta śródziemnomorska
• Dieta low-FODMAP
• Dieta o niskiej zawartości warzyw psiankowatych

Sposób w który dokonuje się wyboru diety polega na rozpoczęciu od wprowadzeniu założeń diety eliminacyjnej. Polega ona na wyeliminowaniu pokarmów, które mogą być odpowiedzialne za wywołanie stanu zapalnego w organizmie oraz reakcji autoimmunologicznej u danego pacjenta. Gdy objawy ulegną zmniejszeniu i są pod kontrolą, wprowadza się z powrotem pokarmy, np. nabiał, jednak a bieżąco należy monitorować swoje samopoczucie. Dieta powinna być jak najbardziej różnorodna i wykluczać jak najmniej produktów, jednocześnie powodując zmniejszenie stanu zapalnego i łagodzenie objawów choroby.

Dla większości ludzi najlepszym podejściem będzie rozpoczęcie od diety mniej restrykcyjnej, np. śródziemnomorskiej, a w przypadku braku ustąpienia objawów po kilku tygodniach przejście do diety bardziej restrykcyjnej, takiej jak dieta low-FODMAP lub dieta o niskiej zawartości warzyw psiankowatych.

Duża liczba badań dotyczących diety śródziemnomorskiej i RZS wykazała, że pozwala ona zmniejszyć objawy choroby oraz zahamować aktywność RZS u pacjentów [25, 28].

Należy mieć jednak na uwadze to, że pomimo licznych badań na temat stosowania diety śródziemnomorskiej nie zawsze będzie ona najlepszym rozwiązaniem w leczeniu niektórych osób chorych. Zaobserwowano fakt, iż dieta ta ma niewielki wpływ na odczuwanie bólu przez pacjentów lub aktywność choroby [29]. Dieta śródziemnomorska jest jednak stosunkowo prostą zmianą we wdrożeniu do życia u większości pacjentów.

Jedno z randomizowanych badań klinicznych pokazało, że dieta elementarna może być tak samo skuteczna w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów, jak stosowanie kortykosteroidów [30]. Stanowi to kolejny dowód, że rozwój RZS jest uzależniony od pracy jelit. Stosowanie tymczasowo diety elementarnej pozwala na przywrócenie prawidłowej pracy jelit, które umożliwi złagodzenie objawów RZS. Żywienie według założeń tej diety trwa zazwyczaj nie dłużej niż 2-3 tygodnie, a po zakończeniu można ponownie powoli wprowadzać produkty, aby sprawdzić pokarmy wywołujące objawy choroby.

Kolejną alternatywą jest dieta low-FODMAP, która zakłada ograniczenie fermentujących węglowodanów, mogących podrażniać jelita. Stwierdzenie jednak zależności pomiędzy stosowaniem diety low-FODMAP a RZS jest niemożliwe ze względu na brak wystarczającej ilości badań. Mimo to wiadomo, że dieta low-FODMAP i bezglutenowa mogą być pomocne w leczeniu osób z zaburzeniami autoimmunologicznymi i chorobami układu pokarmowego (np. IBS), co potwierdza przegląd systematyczny z 2021 roku [31]. Dieta ta ma także korzystny wpływ w leczeniu objawów takich jak ból i zmęczenie u pacjentów z fibromialgią, dzięki temu wysoko prawdopodobne jest że będzie ona pomocna w zmniejszeniu bólu stawów i zredukowaniu zmęczenia pacjentów z RZS [32].

Istnieje wiele elementów uzupełniających leczenie, które oprócz diety i probiotyków mogą pomóc w walce z reumatoidalnym zapaleniem stawów.

Kurkuma

Kurkuma to popularna indyjska przyprawa zawierająca kurkuminę (polifenol), która ma charakter przeciwzapalny, dzięki czemu zmniejsza aktywność choroby oraz objawy – ból, obrzęk i tkliwość stawów, poziom markerów zapalnych i czynnik reumatoidalny (przeciwciała atakujące zdrowe tkanki). Leczniczy charakter kurkumy potwierdza analiza przeprowadzonych badań obejmujących 259 pacjentów z RZS [33].

Do planu leczenia warto dodać zarówno suplementację kurkumy, jak i używanie przyprawy podczas przyrządzania potraw.

Kwasy tłuszczowe Omega-3 (olej rybny)

Kwasy tłuszczowe omega-3, czyli olej rybny, mają również potencjał terapeutyczny w leczeniu RZS. Przegląd systematyczny i metaanaliza z 2012 roku objęły ponad 900 pacjentów z Europy, Stanów Zjednoczonych, Australii, Tajlandii, Brazylii i Bangladeszu. Wykazano umiarkowaną korzyść z suplementacji oleju rybnego na obrzęk i ból stawów, sztywność poranną, ogólny ból, aktywność choroby oraz stwierdzono potrzebę stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) u pacjentów z RZS [34].

Inny przegląd systematyczny objął 70 badań, gdzie dowiedziono, że wysokie dawki wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 zmniejszają aktywność choroby i poprawiają efektywność leków na RZS. Kolejne badania obejmujące 1183 osób chorych na RZS wykazało, że suplementacja omega-3 (w dawkach 3-6 g na dobę) zmniejsza ból u pacjentów [35].

Dostarczanie do organizmu kwasów tłuszczowych omega-3 można zwiększyć poprzez spożywanie dzikich i tłustych ryb (np. łosoś, makrela) oraz pełnowartościowych produktów roślinnych (takich jak awokado, orzechy włoskie, pestki dyni, dynia).

Zielona herbata

Zielona herbata jest znana z dużej zawartości przeciwutleniaczy i właściwości przeciwzapalnych. 

Randomizowane badanie kliniczne przeprowadzone w 2016 roku obejmujące 120 dorosłych wykazało, spożywanie zielonej herbaty oraz ćwiczenia fizyczne wpłynęły zmniejszenie aktywności choroby (poziom markerów stanu zapalnego CRP i ESR), poprawę jakości zdrowia (liczba opuchniętych stawów i ich wrażliwość oraz sprawność funkcjonalną), markery resorpcji i tworzenia kości (wzrost poziomu markerów tworzenia kości, które wskazuje na możliwe zmniejszenie utraty masy kostnej i osteoporozy) [36]. Dawało to lepsze rezultaty niż w przypadku leczenia za pomocą infliksymabu i zielonej herbaty, nie wykonując ćwiczeń fizycznych.

Aktywność fizyczna

Ćwiczenia fizyczne i fizjoterapia są jednymi z najważniejszych metod leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów, które ma na celu zmniejszenie sztywności i bólu stawów oraz utrzymanie sprawności ruchowej. Mogą one również pomóc w zmniejszeniu zmęczenia. 

W przeglądzie systematycznym i metaanalizie z 2021 roku obejmującym 1 010 chorych na RZS udowodniono, że w porównaniu z grupą kontrolną  ćwiczenia czynne z oporem zmniejszały aktywność choroby w 28 stawach, stan zapalny i długość czasu potrzebnego do przejścia dystansu około 15 metrów [37].

W innym przeglądzie stwierdzono, że w porównaniu z brakiem aktywności fizycznej, aktywność fizyczna w domu (ćwiczenia elastyczne i wzmacniające nie obciążające stawów oraz pewne ćwiczenia aerobowe, oddechowe i korygujące postawę) wpłynęła korzystnie na:

• Jakość życia
• Zdolność funkcjonalną organizmu
• Aktywność choroby
• Ból

Zauważono także, że ćwiczenia fizyczne wykonywane w domu są tak samo efektywne jak wykonywane w placówce medycznej [38].

Zarządzanie stresem

Analiza badań dokonana w 2019 roku wykazała, że joga zmniejsza poziom markerów zapalnych u pacjentów z chorobami przewlekłymi, w tym RZS [39]. Wiadomo, że joga oprócz pozytywnego wpływu na ciało i kondycję fizyczną obniża także poziom stresu, dzięki praktyce uważności.

W przeglądzie systematycznym z 2019 roku stwierdzono, że dzięki interwencjom psychospołecznym, takimi jak terapia poznawczo-behawioralna, trening umiejętności poznawczych, praktyka uważności, zarządzanie stresem, u osób badanych wpłynęło pozytywnie na samopoczucie [40].

Istnieje wiele naturalnych metod leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów. Warto rozpocząć od dobrania odpowiedniej diety terapeutycznej. Następnie można włączyć suplementację probiotykami w celu regeneracji mikroflory jelitowej i obniżenia ich stanu zapalnego, a później rozszerzyć o elementy uzupełniające leczenie, takie jak kurkuma, kwasy tłuszczowe omega-3, ćwiczenia fizyczne, praktyka uważności, czy joga.

Jeśli jesteś zainteresowany, możesz dowiedzieć się więcej o IMC Centrum Zdrowia i jak podchodzimy do leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów i innych zaburzeń autoimmunologicznych .